1 . MESCİD’İ NEBEVİ                         İslam    tarihinde    bir    dönüm    noktası    olan    Resul’ü    Ekrem’in    Mekke’den Medine’ye    hicretinden    sonra    gerçekleştirilen    ilk    faaliyetlerden    biri    Mescid’i Nebevi’nin   inşasıdır.   Bizzat   Hz.   Peygamber   tarafından   yaptırılan   iki   mescidden biri   olan   (diğeri   Kubâ),   Mescid’i   Nebevi   onun   Medine’deki   bütün   faaliyetlerinin merkezinde   yer   almış   ve   fonksiyonları   bakımından   sonraki   dönemde   kurulan camilere   örnek   teşkil   etmiştir.   İslam   alimlerinin   çoğuna   göre   Mescid’i   Nebevi fazilet    bakımından    Mescid’i    Haram’dan    sonra    gelir.    Resul’ü    Ekrem,    Sehl    ve Süheyl   adlarında   iki   yetim   çocuğa   ait   olan   bu   arsayı   mescid   yapmak   üzere sahiplerinden     10     dinar     karşılığında     satın     aldı     ve     zemin     düzenlenmesi yapıldıktan     sonra     yaklaşık     3     arşın     derinliğindeki     temeline     ilk     taşı     Hz. Peygamber   koydu.   Bir   yılda   tamamlanan   mescid,   taş   temel   üzerine   tek   sıra kerpiçten,   bir   adam   boyu   kadar   yükseklikteki   çevre   duvarı   ile   kuşatılarak   üstü açık   biçimde   yapıldı.   Kıblesi   bizzat   Hz.   Peygamber   tarafından   Kudüs’e   yönelik olarak   yapılan   mescid’te   daha   sonra   kıble,   hicretten   on   altı   veya   on   yedi   ay sonra   Kudüs’ten   Mekke’deki   Kabe’ye   çevrildi.   Basit   ve   sade,   ancak   son   derece fonksiyonel   olan   Mescid’i   Nebevi   Müslümanların   sayısının   artmasıyla   ihtiyaca cevap   veremeyince   7.   yılda   (628)   yeni   ilavelerle   genişletildi.   Başlangıçta   üstü örtülmeyen    Mescid’i    Nebevi’nin    kıble    tarafında    Hz.    Peygamber’in    namaz kıldırdığı   yere   yağmur   ve   güneşten   korunmak   için   hurma   kütüğünden   altı   direk üzerinde   bir   sundurma   yapıldı.   Hz.Ebubekir   döneminde   herhangi   bir   değişiklik olmayan   mescid’te,   Hz.   Ömer   döneminde   çevredeki   bazı   evleri   mescide   dahil etmek   için   istimlak   etti.   Hz.   Osman   döneminde   Mescid’i   Nebevi   genişletilerek yeniden inşa edildi.                Velid   b.   Abdülmelik   zamanında   mescid’in   genişletme   çalışmaları   devam etmiş,    kesme    taş    malzeme    kullanılarak    mescid    üç    taraftan    büyümüştür. Deprem   ve   yangın   gibi   afetlerden   zarar   gören   yapı   çok   kez   onarım   geçirmiş olup   Abbasiler’den   sonra   bakım   faaliyetlerini   Memlükler   üstlenmiştir.   Ardından Osmanlı   padişahları   buraya   ayrı   bir   önem   vererek   birçok   imar   çalışmalarında bulundular.    “Kubbetü’l-hücre”    veya    “kKubbetü’n-nur”    diye    anılan    kubbenin yerine    taştan    yeni    bir    kubbe    yapıldı,    üstü    de    kurşunla    kaplanarak    yeşile boyandı.   Günümüze   kadar   gelen   ve   Mescid’i   Nebevi’nin   simgesi   olan   bu   kubbe renginden       dolayı       “Kubbetü’l-hadrâ”       adıyla       anılmaktadır.       Osmanlılar döneminde    Mescid’i    Nebevî’de    en    büyük    imar    faaliyeti    Sultan    Abdülmecid zamanında   gerçekleştirildi.   Mescidin   kıble   duvarında   Osmanlı   çinileri   arasında, doğu   ve   batı   duvarlarında   uzun   celi   sülüs   yazılar   yazıldı.   Suudiler   döneminde altı   yıl   süren   genişletme   sonrasında   bazı   İslam   devlet   adamlarının   da   arasında bulunduğu    açılış    töreni    yapıldı.    Bölümleri    arasında    Hücre-i    Saadet,    Minber, Minber,   Mihrap,   Mahfil,   Minare,   Kütüphane,   Avlu   ve   birçok   çeşme   sayılabilir. Vahyin   en   çok   geldiği   mekanlardan   biri   olan   Mescid’i   Nebevi,   Hz.   Peygamber’in ibadet   ve   ziyaret   maksadıyla   yolculuk   yapılmaya   değer   olduğunu   belirttiği   üç mescidden   biridir.   Mescid’i   Nebevi,   Hz.   Peygamber’den   Abbasiler’in   sonuna kadar    Mekke    veya    Haremeyn    valisi    yahut    onlar    tarafından    görevlendirilen Medine   kadısı   veya   muhtesibleri   tarafından   yönetilmiş,   Eyyubiler   döneminden itibaren    şeyhülharem    bunlara    ilave    edilmiştir.    Osmanlı    devrinde    Mescid’i Nebevi   ile   ilgili   işlere   vali   adına   onun   görevlendirdiği   naibü’l-Harem   bakmaya başlamıştır.   Tanzimat’ın   ardından   Mescid’i   Nebevi’nin   yönetimi   Harem-i   şerif müdürü vasıtasıyla yürütülmüştür. 2.   UHUD “Allah   yolunda   öldürülenlere“ölüler”   demeyin.   Hayır,   onlar   diridirler.Ancak siz bunu bilemezsiniz.”(Bakara sûresi, âyet: 154) Medine’de    ziyaret    edilecek    en    önemli    yerlerden    biri    de,    Medine’nin    5    km. kuzeyinde   yer   alan   Uhud’dur.   Bedir   Savaşı’ndan   sonra   sahabenin   yaptıkları ikinci     büyük     savaş     burada     vuku     bulmuştur.     Bedir’de     bozguna     uğrayan müşrikler,   intikam   almak   üzere   çıkmışlardı   bu   savaşa.   Hz.   Peygamber   gördüğü bir    rüya    üzerine    Medine’yi    içerden    savunmak    istemekteydi.    Ancak    Bedir Savaşı’na     katılmamış     bazı     gençlerin     ısrarı     üzerine     düşmanla     dışarıda karşılaşmak durumunda kaldı ve Uhud’a çıktı. Uhud    Savaşı’nda    Resûlullah,    Abdullah    b.    Cubeyr    komutasında    bir    okçu birliğini,   stratejik   önemi   bulunan   bir   boğazın   yamacına   yerleştirmiş   ve   onlara, “Bizim    onları    yendiğimizi    görseniz    bile    yerinizden    ayrılmayın!    Yenildiğimizi görseniz    dahi    bize    yardıma    koşmayın!”    diye    sıkı    sıkı    tembihlemişti.    Buna rağmen,   müşriklerin   bozguna   uğradığını   gören   bu   okçuların   birçoğu   “Ganimet! Ganimet!”     diye     bağırmaya     başlamışlar,     Abdullah     b.     Cubeyr,     onlara     Hz. Peygamber’in   emrini   hatırlatmışsa   da,   dinlemeyip   savaş   meydanına   inmişlerdi. Arkadan   dolanan   düşman   süvari   birliğince   etrafı   sarılan   sahabe,   iki   taraftan   da sıkıştırılarak   hezimete   uğramıştı.   Kur’an’da   anlatıldığı   üzere   onlar,   arzuladıkları galibiyeti     gördükten     sonra     za’fa     düştüler,     (Peygamber’in     verdiği)     emir konusunda   birbirleriyle   çekişip   isyan   ettiler.   Kimi   dünyayı   istiyordu,   kimi   de ahireti istiyordu. (Âl-i İmran sûresi, âyet: 152)                      Hz.   Peygamber’in,   bu   okçu   birliğine   kesinlikle   yerlerini   terk   etmemeleri direktifini    vermesine    rağmen,    onların    çoğu,    ganimet    sevdasıyla,    her    şeyin bittiğini,     maksadın     hâsıl     olduğunu     zannederek     bu     emri     ihlal     etmişler, kazanılmış    bir    zaferin    kaçırılmasına,    yetmiş    kişinin    şehit    olmasına    sebep olmuşlardır.    Oysa    komutanları    Abdullah    ile    birlikte    yerlerinde    sebat    eden okçular   ise,   “Biz   Allah’ın   Resûlü’ne   itaat   edip,   yerlerimizde   durur,   onun   emrini terk etmeyiz” diyerek emre itaati, ahireti ve şehitliği tercih etmişlerdir.                      İşte   Uhud,   sahabe   için   büyük   bir   imtihan,   büyük   bir   dersti.   İki   zırh   birden giymiş   olmasına   rağmen,   Hz.   Peygamber   bu   savaşta   yaralanmış,   mübarek   dişi kırılmıştı.    Komutanlarıyla    birlikte    sebat    eden    bu    şehitlerin    yanı    sıra,    Hz. Peygamber’in    amcası    Hamza’nın    şehit    edilmekle    kalmayıp,    vücudunun    da parçalanması,   kulaklarının   kesilmesi,   kalbinin   dahi   çıkartılması;   Mekkeli   zengin bir   ailenin   çocuğu   olan   ve   Hz.   Peygamber   tarafından   Medine’ye   muallim   olarak görevlendirilen    Mus’ab    b.    Umeyr’in    orada    şehit    olduktan    sonra    vücudunu baştan    aşağıya    kadar    örtecek    bir    örtünün    dahi    bulunmaması    Uhud’un    acı hatıralarındandı.                      Ve   bütün   bu   acı   hatıralara   rağmen   Hz.   Peygamber:   “Uhud   bizi   sever,   biz   de Uhud’u”   diyerek   düşman   saldırılarından   dolayı   sığındığı   ve   âdeta   bir   şahsiyet gibi   gördüğü   bu   kayalık   dağa   vefa   gösteriyor,   cansız   varlıklarla   dahi   bir   tür sevgi-hürmet ilişkisi kuruyordu.                      Uhud   dağına   müslümanların   gözünde   ayrı   bir   özellik   kazandıran   husus, Allah   Resûlü   (s.a.s.)’nün   zikrettiğimiz   hadis-i   şerifleri   ile   müslümanların   Uhut savaşında   bu   dağa   sığınmış   olmalarıdır.   Diğer   taraftan   Peygamber   Efendimizin amcası   ve   İslâm   ordusunun   en   yiğit   kahramanlarından   Hz.   Hamza   (r.a.)   ve diğer Uhud şehitleri Uhut şehitliğinde medfun bulunmaktadır.                      Allah   Resûlü   (s.a.s.),   Uhud   şehitlerini   ziyaret   ederdi.   Hz.   Fatma   (r.a.)   da Uhud’da şehit olan amcası Hz. Hamza (r.a.)’yı sık sık ziyaret ederdi. 3.   KIBLETEYN MESCİDİ                      Bilindiği   gibi   daha   önceleri   Hz.   Peygamber,   namazlarında   kıble   olarak Kudüs’te   bulunan   Mescid’i   Aksa’ya   yönelmekteydi.   Aslında   gönlünden   kıblenin Hz.   İbrahim’in   kıblesi   olan   Kâbe’ye   çevirilivermesini   geçiriyor   ve   bu   doğrultuda bir   vahiy   bekliyordu.   Hatta   kendisi   Mekke’deyken   Kâbe’de   kıldığı   namazlarda, Rükn-i   Yemânî   ile   Hacer-i   Esved   arasından   Kâbe’yi   önüne   almak   suretiyle   hem Kâbe’ye,   hem   de   Kudüs’e   yönelmiş   olmaktaydı.   Hicretten   yaklaşık   bir   buçuk   yıl sonra   arzuladığı   şekilde   Kâbe’ye   kıble   olarak   yönelme   emrini   veren   Bakara sûresinin 144. ayeti indi.                      “...   Seni   elbette,   hoşlanacağın   kıbleye   döndüreceğiz.   O   hâlde   hemen Mescid’i   Haram’a   (Kâ’be’ye)   doğru   dön.   (Ey   mü’minler)   siz   de   nerede   olursanız olun, (namazda) oraya doğru dönün.”                             Bu    ayetin    indiği    haberini    işitmeleri    üzerine    oradaki    sahabe,    namaz içerisinde   yönlerini   Kudüs’ten   Kâbe’ye   çevirdiler.   Böylece   Kudüs’e   yönelerek başlanan    namaz,    Kâbe’ye    yönelerek    tamamlandı.    Bundan    dolayı    da    bu mescide    “İki    kıble    mescidi”    anlamına    gelen    “Kıbleteyn    Mescidi”    adı    verildi. Kıblenin   değişmesi,   Hz.   Peygamber’e   uyanlarla,   ökçesi   üzerinde   gerisin   geriye dönenleri   ayırt   etmeye   yarayan   bir   imtihandı   aynı   zamanda   (Bakara   sûresi, âyet: 143). 4.   HENDEK    (Yedi Mescidler)                   Kureyş,   Hayber,   Gatafan,   Fezare   ve   Esed   Oğulları   gibi   müşrik,   Yahudi   ve münafık   gruplardan   oluşan   ve   sayıları   on   bini   bulan   müttefik   kuvvetlere   karşı yapıldığı   için   “Ahzâb   Savaşı”;   Selman-i   Fârisî’nin   İran   tecrübesiyle   getirdiği   teklif sonucu   Medine’nin   etrafına   kazılan   hendekten   dolayı   da   “Hendek   Savaşı”   diye anılan     bu     savaş,     Hicretin     5.     yılında     meydana     gelmiştir.     Bir     süvarinin geçemeyeceği    derinlik    ve    genişlikte    kazılan,    Medine’nin    hurmalıklarla    kaplı bulunmayan   cephesini   çevreleyen   ve   hayli   uzun   olan   bu   hendeğin   kazılması birkaç   hafta   sürmüş,   Hz.   Peygamber   de,   ashabıyla   beraber   üstü   başı   toprak oluncaya   kadar   hendek   kazmıştır.   Hendek’ten   çıkartılan   toprak,   Müslümanlar için   siper   olduğundan,   ne   karşıdan   bir   at   geçebilmiş,   ne   atılan   oklar   isabet edebilmişti.    Seksenli    yıllara    kadar    bu    hendekten    bazı    kesitler    mevcut    iken, maalesef    günümüze    kadar    korunmamış    ve    üzerine    asfalt    dökülmüştür.    Müslümanlara   Yüce   Allah’ın   yardımının   somut   bir   şekilde   ulaştığı   yerlerden   biri de   bugün   Yedi   Mescitler   olarak   bilinen   mescitlerin   bulunduğu   bu   bölgedir. Hendek   savaşının   yapıldığı   yerde   Hz.   Peygamberin   ve   ileri   gelen   sahabilerin namaz    kıldıkları,    dua    ettikleri    noktalara    bu    küçük    mescitler    yapılmıştır. Günümüzde   birkaç   tanesi   hariç   diğerleri   kaldırılmış   bulunmaktadır.   Halen   bu alana   büyük   bir   cami   yapılmıştır.   Savaş   hazırlığını   önceden   haber   alan   Allah Resûlü    (s.a.s.),    sahabe-i    kiram    ile    istişarede    bulunmuş,    Selman-ı    Farisî’nin tavsiyesiyle    müşriklerin    Medine-i    Münevvere’ye    girmelerine    engel    olmak    ve müdafaa    savaşı    yapmak    için,    Medine’nin    batısında    bir    hendek    kazılmasına karar     vermiştir.     Selman-ı     Farisî’nin     görüşü     ile     kazılan     hendek,     5.5     km. uzunluğunda,   9   metre   genişliğinde   ve   4.5   m.   derinliğinde   idi.   Hendek   kazma işinde   Allah   Resûlü   (s.a.s.)   de   bizzat   ashabıyla   beraber   çalışmış   ve   onları   teşvik etmiştir.    Kur’ân-ı    Kerim’in    otuz    üçüncü    sûresi    olan    Ahzâb    sûresi    adını    bu savaştan   almıştır.   Hendek   Savaşı’nın   yapıldığı   yerde   bulunan   Mescid’i   Seba’nın yerine   yapılan   yeni   mescit.   Önceden   kadınları   ve   çocukları   muhkem   yerlere yerleştirerek     tedbir     alan     Müslüman     ordusu,     3000     kişiden     oluşuyordu.     Hendekle      ilk      defa      karşılaşan      müşrikler      şaşkına      döndüler.      Hendek atlanamayacak    kadar    genişti.    İslâm    askerleri    karşıdan    kontrol    ediyordu. Hendek   savaşı   esnasında   çok   bunalan   müslümanlara   Allah’ın   yardımı   yetişmiş, Yüce   Allah   onları   görünmeyen   ordularla   desteklemiştir.   Sonunda   uzun   bir   harp için    hazırlıksız    olan    müşrikler,    havanın    soğuması,    hayvanlarının    yemlerinin bitmesi   ve   Allah’ın   müslümanlara   olan   yardımı   neticesinde,   bu   işten   vazgeçip muhasarayı   kaldırarak   geri   dönmek   zorunda   kalmışlardır.   Şüphesiz   Hendek Savaşı’nda   da   alınacak   birçok   dersler   vardır.   Hz.   Peygamber   her   zaman   olduğu gibi,    burada    da    tedbiri    elden    bırakmamıştır.    Gerekli    stratejiye    başvurmuş, önerilen   makul   teklifi   kabul   etmiş,   ashabıyla   birlikte   bizzat   hendek   kazmış, Yahudi    kabilelerinin    desteğini    engellemeye    çalışmıştır.    Bazı    orduların    alt taraftan,    bazılarının    üst    taraftan    geldiğini    gören    sahabenin,    şaşkınlıktan gözlerinin    kaydığı,    korkudan    yüreklerinin    ağızlarına    geldiği,    kötü    zanlara kapıldıkları   ve   şiddetli   bir   sarsıntıyla   sarsıldıkları   (Ahzâb,   10-12)   24   gün   süren bu    savaşta,    şiddetli    rüzgâr    ve    görünmez    ordularından    oluşan    ilahî    yardım yetişmiş   ve   yaklaşık   bir   ay   boyunca   hayli   bunalan   müslümanları   kurtarmıştı. Rüzgâr   ve   kum   fırtınası   karşısında   telef   olma   korkusuyla   düşman   geri   çekilmiş, farklı    gruplar    dağılmış    ve    Hendek    Savaşı    en    az    zararla    atlatılmıştı.    Hendek Savaşı’nın   yapıldığı   bu   mekânlar   ziyaret   edilirken,   dünyanın   çeşitli   ordularının daha   güçlü   ittifaklarla,   İslâm   dünyasının   çeşitli   bölgelerinde   benzer   savaşlar yaptığını,   ancak   ne   o   bölgelerdeki   müslümanların,   ne   de   diğer   müslümanların ilahî     yardıma     nail     olabilecek     gerekli     tedbirleri     alamadıklarını,     birlikte olamadıklarını,   yeni   hendekler   kazmak   şöyle   dursun,   tam   tersine   birbirlerinin kuyularını        kazmaya        çalışmalarının        nedenleri        üzerinde        düşünmek gerekmektedir.    Bunalan    müslümanları    kurtaran    bu    şiddetli    rüzgârların,    o görünmez orduların asrımızda niçin yitirildiğini de orada düşünmek gerekir.         Yedi Mescidler                      Hendek   savaşının   yapıldığı   bölgede   bir   birine   yakın   küçük   küçük   yedi mescid   bulunmaktadır.   Bunlara   "   Yedi   Mescidler"   denir.   Medine’ye   gelenler tarafından buraların da ziyaret edilmesi âdet haline gelmiştir. 5.   KUBA MESCİDİ                             Kuyuları    ve    hurma    bahçeleriyle    meşhur    verimli    bir    vaha    üzerinde kurulmuş   olan   ve   adını   buradaki   bir   kuyudan   alan   Kubâ,   Mekke   yolu   üzerinde bulunan    bir    köydü.    Rasülüllah    Efendimiz    Mekke’den    Medine’ye    hicretleri esnasında   Medine’ye   yaya   bir   saatlik   mesafede   bulunan   Kubâ’ya   ulaştı.   14   gün müsafir   kaldı.   Bu   süre   içerisinde   Evs’in   bir   kolu   olan   Amr   b.   Avf   oğullarından Gülsûm   b.   El-Hedm’in   evinde   misafir   kaldı;   genişliğinden   dolayı   daha   uygun gördüğü    Sa’d    b.    Hayseme    el-Ensari’nin    evinde    de    ashabıyla    sohbet    etti. İnşaatında   bizzat   kendilerinin   de   çalıştığı   İslam’da   ilk   mescidi   yaptırdı.   Burada namaz   kıldı.   Sa’d   b.   Hayseme’nin   evinde   Rasülüllah’ın   (s.a.v.)   namaz   kılarak ashabıyla   sohbet   ettiği   yer   1985’te   gerçekleşen   son   imara   kadar   korunmuş,   bu genişletmede   Kubâ   Mescidi’ne   dâhil   edilmiştir.   Kubâ   Mescidi,   Mescid’i   Haram, Mescid’i     Nebi     ve     Mescid’i     Aksâ’dan     sonra     en     faziletli     mesciddir.     Kubâ Mescidi’nde       namaz       kılmayı       umreyle       eşdeğer       gören       Peygamber Efendimiz,Medine’de    bulunduğu    zamanlar    Cumartesi,    bazen    da    Pazartesi günleri   ve   Ramazan’ın   17.   günü   Mescid’i   Kubâ’ya   giderek   namaz   kılar,   burada verilen     Kur’an-ı     Kerim     derslerini     denetler,     kendisine     sorulan     soruları cevaplandırırdı. Kur’an-ı   Kerim’de   Tevbe   Suresinin   108.   ayetinde   sözü   edilen   mescidin   Kubâ Mescidi olduğu kabul edilir: “Tâ   ilk   günden   takva   üzere   tesis   edilen   mescid   içinde   namaz   kılman   elbette daha   layıktır.   Onun   içinde   çok   temizlenmeyi   sevenler   vardır.   Allah   da   çokca temizlenenleri sever.” (Tevbe, 108) Âyet-i   Kerimede   zikri   geçen   “temizliği   seven   erkekler”   ifadesi   ile   Kubâ   halkı kastedilmiştir.   Çünkü   onlar   su   ile   istincayı   âdet   haline   getirmişlerdi   (Elmalılı Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’an Dili, ilgili âyetin tefsiri). Kuba   Mescidini   ziyaret   etmek   ve   burada   namaz   kılmak   müstehaptır.   Burası, Hz.   Peygamber   (s.a.s)’in,   düzenli   olarak   Cumartesi   günleri,   zaman   zaman   da Pazartesi   günleri   ziyaret   etmeyi   âdet   haline   getirdiği   bir   mesciddi.   Oraya   bazen binekli olarak bazen yaya gider ve namaz kılardı. Bir hadîs-i şeriflerinde bunu müslümanlara da tavsiye ederek şöyle buyururlar: “Kim   evinde   güzelce   temizlenip   abdest   aldıktan   sonra   başka   maksatla   değil, sadece   namaz   kılmak   için   Kuba   Mescidi’ne   giderse   bir   umre   yapmış   gibi   sevap kazanır.” (Tecrid c.4, s.212 6.   CENNETÜ’L BAKÎ                             Medine'nin    Baki'    veya    Baki'ul    garkad    adı    verilen    mezarlığı    şehrin güneydoğusunda     Mescid’i     Nebevi'nin     yakınında     yer     almaktadır.     Eskiden buraya   Kanunı   Sultan   Süleyman   devrinde   yapılan   ve   bugün   mevcut   olmayan kalenin   Baki'   kapısından   geçilirken   bugün   Mescid’i   Nebevı   ile   arasında   sadece küçük bir cadde bulunmaktadır. ilk    defa    Resulullah    tarafından    mezarlık    haline    getirilen    bu    alan    daha    önce "garkad"    adı    verilen    bir    tür    çalılıkla    kaplı    idi.    Türkler    arasında    daha    çok Cennetü’l   Baki'   adıyla   meşhur   olan   bu   mezarlığa   muhacirlerden   ilk   defnedilen Osman   b.   Maz'un,   ensardan   ise   Es'ad   b.   Zürare'dir.   Daha   sonra   Medine'deki her    kabile    Cennetü’l    Baki'de    kendilerine    yer    ayırdı.    Hz.    Peygamber'in    oğlu ibrahim'den   sonra   kızları   Rukiye   ve   Zeyneb,   Hz.   Fatıma   ile   oğlu   Hz.   Hasan   da buraya   defnedildiler.   Kerbela'da   şehid   edildikten   sonra   Şam'a   götürülen   Hz. Hüseyin'in   başı,   Yezıd   b.   Muaviye   tarafından   Medine'ye   gönderilince   annesinin yanına   defnedildi.   Hz.   Peygamber'in   amcası   Abbas   ile   halası   Safiyye   ve   bazı torunları     da     burada     yatmaktadır.     Baki'a     defnedilenler     arasında     Resul’ü Ekrem'in   "benim   ikinci   annem"   dediği   Hz.   Ali'nin   annesi   Fatıma   bint   Esed   ile müminlerin     annelerinden     Hz.     Aişe,     Hafsa,     Ümmü     Seleme,     Zeyneb     bint Huzeyme,    Zeyneb    bint    Cahş,    Safiyye,    Reyhane    ve    Mariye    bulunmaktadır. Cennetü'l   baki'de   Ehl-i   beyt'in   ileri   gelenlerinin   yanında   birçok   sahabi   ve   tabiin neslinden   pek   çok   kimse   defnedilmiştir.   Hz.   Osman,   Abdurrahman   b.   Avf,   Sa'd b.     Ebu     Vakkas,     Abdullah     b.     Mes'ud,     Suheyb     er-Rumı     ve     Ebu     Hureyre bunlardandır. Resulullah   zaman   zaman   Cennetü’l   Baki'ye   giderek   orada   medfun   bulunanlara dua ederdi. Burada   Allah'ın   resulünün   amcası   Abbas,   Aişe,   Hasan,   Osman   gibi   sahabilerin kabirleri   üzerine   daha   sonralan   inşa   ettirilen   türbelerle   diğer   mezar   yapıları daha   sonra   ortadan   kaldırılmış,   mezarlar   sadece   baş   ve   ayak   uçlarına   konulan küçük   taşlarla   belirlenmiştir.   Genişletmelerle   birlikte   günümüzde   180.000   m2 'ye ulaşan Cennetü’l Baki' yine Medine mezarlığı olarak kullanılmaktadır. 7.   MESCİD’İ ĞAMÂME (MUSALLÂ) (Bulut Mescidi)                   Efendimiz   Hz.   Muhammed   (s.a.v)   Medine   deki   ilk   bayram   namazını   ve   son dört   sene   bayram   namazlarını   kıldırdığı   yer   olarak   bilinir.   Münaha   diye   bilinen bu    yerde    Peygamber    efendimiz    (s.a.v)    mucizelerinden    biri    olan    yağmur duasında    efendimizin    üstüne    gelen    bulutun    gölgelendirmesi    ve    sonrasında yağan   yağmur   üzerine   bulut   anlamına   gelen   GAMAME   denilmiştir.   Osmanlı sultanı    I.Abdülmecit    tarafından    yaptırılan    irili    ufaklı    10    kubbeden    oluşan mescide bakıldığında bulutu andırmaktadır. İslâm'ın   ilk   asırlarında   genellikle   şehirlerin   kenar   kısımlarında   toplu   namazlar için   musallâlar   hazırlanır   ve   bayram,   cuma   namazları   gibi   toplu   namazlar   bu günkü     gibi     muhtelif     camilerde     değil,     sadece     namazgâh     denilen     bu musallâlarda   kılınır,   böylece   bütün   şehir   halkının   haftada   bir   defa   bir   araya gelmesi     sağlanırdı.     Nitekim     Ebu     Said     El-Hudrî     (r.a)'ın     ifadesine     göre: "Rasulullah   (s.a.s),   Ramazan   ve   Kurban   bayramlarında   musallâya   çıkar   ve   ilk başladığı   şey   namaz   olurdu.   Namazdan   sonra   ayağa   kalkarak   sahabeye   vaaz eder,    onlara    gerekli    tavsiyelerde    bulunur,    gerekli    emirleri    verir,    gaza    için göndereceği    varsa    onları    gönderir    ve    daha    sonra    musalladan    evine    geri dönerdi" (Buhârî İdeyn, 6). Nafi'    b.    Ömer    de    der    ki:    "Rasulullah    (s.a.s),    bayram    gününün    sabahında musallâya    gider    ve    beraberinde    mızrağı    da    götürülürdü.    Musallaya    varınca mızrağı,   kendisinin   önünde   dikilir   ve   ona   doğru   namaz   kılardı.   Rasulullah'ın   o zamanki   musallâsı   bir   düzlükten   ibaretti   ve   önünde   mihrap   gibi   herhangi   bir şey yoktu" (İbn Mace, İkamet, 164). İslâm   hukukçuları   bu   hadisi   şerifleri   nazarı   itibara   alarak   yağmur   ve   kar   gibi   bir özür   olmadıkça   bayram,   cuma   ve   cenaze   gibi   toplu   namazların   şehir   dışında bir    musallâda    kılınmasının    sünnet    olduğunu    ve    musallâda    bayram    namazı kılmanın    camide    kılmaktan    daha    faziletli    olduğunu    söylemişlerdir.    Hanefi fukahası   hep   bu   görüştedirler.   Zira   Rasulullah   (s.a.s),   bayram   namazlarını   hep Medine camiinin dışındaki musallâda kıldırmıştır. Peygamber   Efendimizin   musallâsı,   Medineli   Münevverede,   Mescid’i   Nebevînin kapısından   güney   batı   istikametine   doğru   500   m   uzaklığında   bir   yerde   idi.   Bu gün    Mescidü'l-Gamâme    denilen    cami    Peygamber    Efendimizin    musallâsında yapılmıştır.    Medine    ahalisi    de    Hicretin    dokuzuncu    yüzyılına    kadar    bayram namazlarını orada kılarlardı. Peygamberimizin   musallâsı   olan   Mescidü'l-Gamâme,   Hicretin   ikinci   yüzyılında cami   haline   getirilmiştir.   Hicretin   dokuzuncu   yüzyılına   kadar   bu   cami   musallâ olarak    kullanılıyordu.    Ancak,    Mescid’i    Nebevi    genişletilince    artık    musallâya ihtiyaç kalmayıp cuma ve bayram namazları da burada kılınmaya başlandı. Peygamberimiz   (s.a.s)'in   musallâsında   inşa   edilen   Mescidü'l   Gamame,   Hicretin sekizinci     yüzyılında     Kılavun'un     oğlu     Sultan     San     tarafından     tamir     edildi. Dokuzuncu     yüzyılda     Mimar     Emir     Berdek     tarafından,     onüçüncü     yüzyılda Osmanlı   Sultanı   Abdülmecid   Han   tarafından   ve   XIX.   yüzyılda   II.   Abdülhamid Han    tarafından    yine    tamirat    gördü    ve    nihayet    Hicri-1353    yılında,    Suud hükümeti   tarafından   Osmanlı   mimarisi   üzerine   tamiratı   yapıldı   (Abdül   Kuddus el-Ensari,   Asarü'l-Medine   el-Münevvere,   118).   Gamame   aynı   zamanda   bulut demektir. Peygamberimiz   Hz.   Muhammed   Mustafa   (sav)   Efendimizi   çocukluğundan   beri çok   güneşli   günlerde   günesşin   yakıcı   sıcaklığından   koruyan   bulut   medineye hicretinden     sonra     Rasulullah     (sav)     mescidinde     veya     kapalı     alanlarda bulunduğu sürece bulutun bu mevkide durduğu rivayet edilmiştir. Bu   sebeple   bu   mescide   bulut   mescidi   anlamına   gelen   gamame   mescidi   ad verildiği ifade edilmektedir. 8.   Ebu Bekir El-Sıddık Mescidi                      El-Arida   sokağında   bulunan   mescit,   El-Mısalla   (El-Gamama)   mescidinin yakınında    ve    Mescid’i    El-Nebevî’nin    güney    batı    tarafında    yer    almaktadır. Peygamber    Efendimiz’in    ve    daha    sonrada    adının    verildiği    Hz.    Ebu    Bekir’in bayramlarda    namaz    kıldığı    mekanlardandır.    Mescit,    Ömer    Bin    Abdülaziz’in Medine    El-Münevvere    hükümdarlığı    sırasında    inşa    edilmiş    olup    Osmanlı Padişahı    Sultan    II.    Mahmut    döneminde    Hicri    1254    yılında    yenilenmiştir. Dörtgen   görünümlü   olan   mescidin   her   tarafının   uzunluğu   yaklaşık   9   metredir. Bazalt   taşından   inşa   edilen   mescidin   iç   bölümü,   beyaz   kireçle   boyanmıştır. Mescidin    girişi,    doğu    duvarında    yer    almaktadır.    Girişin    sağında    ve    solunda dikdörtgen    şeklinde    2    pencere    bulunmaktadır.    giriş,    direkt    olarak    namaz kılınan   mekana   açılmaktadır.   Namaz   kılınan   mekanın   iç   yüksekliği   12   metreyi aşan    ve    boğaz    kısmında    aydınlatmak    amacıyla    8    penceresi    bulunan    bir kubbeyle kapatılmıştır. Yüksekliği   yaklaşık   2   metre   ve   genişliği   yaklaşık   80   cm   olan   mihrap,   mescidin güney    duvarının    ortasında    yer    almaktadır.    Minare    ise    mescidin    kuzeydoğu köşesinde   bulunmakta   olup   alt   bölümü   alçak   irtifalı   ve   dörtgen   şeklindedir. Bundan   sonra   şişik   ve   yine   az   irtifalı   bölüm   gelmektedir.   Bu   bölümden   sonra boru   şeklinde   bir   gövde   ve   bunun   sonunda   kalasların   üzerine   yerleştirilmiş   bir şürfe   bulunmakta   olup,   yine   bir   boru   şeklinde   bir   gövde   ve   ardından   üstte kıvrımlı bir metal ve onun da üzerinde yükselen bir hilal yer almaktadır. Mescidin    doğu    kısmında,    uzunluğu    kuzeyden    güneye    yaklaşık    13    metre    ve genişliği    6    metre    olan    dikdörtgen    şeklinde    bir    avlu    bulunmaktadır.    Kapısı kuzeye    doğru    olup    El-    Gamame    mescidinin    meydanına    açılmaktadır.    Doğu duvarı    siyah    taşla    kaplanınca    ve    kubbe    ile    minare    beyaz    renkle    boyanınca ortaya   her   iki   rengin   yarattığı   güzel   bir   görsel   ahenk   ortaya   çıkmıştır.   Mescit son dönemde restore edilmiştir. 9.   Ömer Bin El-Hattab Mescidi                      El-Mısalla   (El-Gamâma)   mescidinin   yakınında   ve   Mescid’i   Nebevî’nin   güney batısında   yer   almaktadır.   Mescit,   batı   tarafından   Kiba   yoluna,   kuzey   tarafından El-Gamame     mescidi     meydanına     ve     doğu     kenarı     ise     Bathan     vadisine bakmaktadır.   Mescit,   Hicri   850   yılında   Şemsettin   Muhammed   Bin   Ahmet   El- Sehlavi       tarafından       yaptırılmıştır.       Mescidin       inşa       edildiği       mekanın, Peygamberimiz’in   ve   daha   sonrada   adının   verildiği   Hz.   Ömer’in   bayramlarda namaz   kıldığı   mekanlardan   biri   olduğu   tahmin   edilmektedir.   Osmanlı   Padişahı Sultan    II.    Mahmut    döneminde    Hicri    1254    yılında    ve    daha    sonra    oğlu    I. Abdülmecit   döneminde   Hicri   1266   yılında   yenilenmiştir.   Dörtgen   görünümlü olan   mescidin   her   tarafının   uzunluğu   yaklaşık   8   metredir.   Bazalt   taşından   inşa edilen    mescidin    iç    bölümü,    beyaz    kireçle    boyanmıştır.    Çatısı,    iç    bölümden yüksekliği   yaklaşık   12   metreye   varan   ve   güzel   bitki   süslemeleriyle   kaplanan   bir kubbeyle örtülmüştür. Mihrap,   mescidin   güney   duvarını   ortasında   yer   almaktadır.   Sağında   ve   solunda dikdörtgen    şeklinde    2    pencere    bulunmaktadır.    Bu    iki    pencerenin    hemen karşısındaki   kuzey   tarafında,   iki   pencere   daha   yer   almakta   olup   ortalarında   da mescidin   girişi   bulunmaktadır.   Mescidin   kuzey   tarafında   ise,   3   X   12   ölçüsünde ve    dikdörtgen    şeklinde    açık    bir    avlu    yer    almaktadır.    Kuzeybatı    kısmının köşesinde    uzunluğu    yaklaşık    olarak    15    m    olan    bir    minare    bulunmaktadır. Surun    yüksekliğine    kadar    dörtgen    olan    minare,    bundan    sonraki    kısımda yaklaşık    aynı    yükseklikte    sekiz    köşeli    görünümlü    olup    bu    kısım    sürfede sonlanmaktadır.   Minarenin   3.   kısmı   ise   boru   biçiminde   olup   üstten   kıvrımlı metal bir cisim ve onunda üzerinde bir hilal ile sonlamaktadır. 10.   Mescid’i ICABE                            Melik   Faysal   caddesi'nde   (Şariu’s   Sittin)   Cennetü'   l   baki"nin   yaklaşık   385 m.   kuzeyinde   Mescid’i   Ne-bevi'ye   580   m.   uzaklıktadır.   Ensardan   Bent   Muaviye b. Malik b. Avf toprağında bulunduğu için bu adla da anılır. Resul’ü   Ekrem   ashabından   bir   grupla   birlikte   Bent   Muaviye   Mescidi'ne   uğramış, iki   rek'at   namaz   kılmış   ve   ardından   uzunca   bir   süre   dua   ettikten   sonra   orada bulunanlara   şunları   söylemiştir:   "Rabbimden   üç   şey   istedim.   Bana   ikisini   verdi, birini   vermedi.   Rabbimden   ümmetimi   kıtlıkla   helak   etmemesini   istedim,   onu bana   verdi.   Ondan   ümmetimi   suda   boğarak   helak   etmemesini   diledim,   onu   da verdi.    Felaketlerini    kendi    aralarında    vermemesini    (tefrikaya    düşmemelerini) diledim,    bunu    bana    vermedi"    (Müslim,    "Fiten",    20).    Resulullah'ın    duasının Cenab-ı    Hak    tarafından    kabulü    dolayısıyla    bu    cami    Mescid’i    icabe    diye anılmıştır. Hicretin    9.    (631)    yılında    Medine'ye    gelen    Necran    heyeti    ile    Hz.    Peygamber arasında   hristiyanlık   konusunda   tartışma   meydana   gelmiş,   nazil   olan   ayet   (Âli İmran   3/61)   doğrultusunda   Hz.   Peygamber   yanına   Hz.   Ali,   Fatıma,   Hasan   ve Hüseyin'i    alarak    Necran    heyetinin    yanına    gitmiş    ve    ilgili    ayetleri    okuyarak kendilerini   Mescid’i   icabe'nin   bulunduğu   yerde   mübaheleye   (beddua)   davet etmişti.   Ancak   Necranlılar   Hz.   Muhammed'in   peygamber   olma   ihtimalini   göz önüne   alarak   buna   cesaret   edememişlerdi.   Bu   olay   sebebiyle   adı   geçen   cami Mescid’i Mübahele diye de anılır. Hz.   Peygamber   zamanında   mescid   haline   getirilen   mekanlardan   olan   Mescid’i icabe   uzun   süre   üstü   açık   olarak   hizmet   vermişti.   Burayı   ziyaret   edenler   nafile namaz     kıldıktan     sonra     Hz.     Peygamber'in     yaptığı     duayı     okumayı     adet edinmişlerdi.    il.    Mahmud    ve    Sultan    Abdülmecid    zamanlarında    imar    gören Mescid’i    icabe    1997'de    yeniden    inşa    edildi    ve    çevresindeki    sosyal    tesislerle birlikte yaklaşık 1200 m2 'lik bir alana ulaştı. 11.   Mescid’i SUKYA                               Medine'nin   batısında   Vebere   hanesinde   bir   kuyunun   yanında   inşa edilmiştir.   Resul’ü   Ekrem   Bedir   Gazvesi   için   yola   çıktığında   bu   kuyunun   yanında bir   süre   konaklamış,   yaşları   küçük   olduğu   halde   orduya   katılanları   Medine'ye göndermişti.    Daha    sonra    Hz.    ibrahim'e    Mekke'nin    bereketli    kılındığı    gibi Medine'nin    de    ashabına    mübarek    kılınmasını    dileyerek,    onlara    Mekke'yi sevdirdiği    gibi    Medine'yi    sevdirmesini    Cenab-ı    Hakk'tan    niyaz    etmişti.    Hz. Ömer'in    yağmur    duası    için    bu    yeri    tercih    etmesi    de    Res0lullah'ın    duasıyla ilgilidir.    Daha    sonra    buradaki    kuyunun    hemen    kuzeyinde    büyük    ihtimalle Ömer    b.    Abdülaziz    tarafından    bir    mescid    yaptırılmıştı.    Bugün    Medine    tren istasyonu   dahilinde   güneydoğu   tarafında   yer   alan   Sükya   Mescidi,   13   x   5   m. ölçülerinde   ve   ortadaki   büyük   olmak   üzere   üç   kubbeli   Osmanlı   tarzı   küçük   bir mescid olarak ayaktadır. 12.   CUMA MESCİDİ                               Mescid’i   Atike   (Vadi)   adıyla   da   anılan   bu   cami,   Kuba   caddesinde   Mescid’i Kuba'ya 350 m. uzaklıktadır Hicret   sırasında   Kuba'ya   ulaşarak   burada   Mekke'den   gelecek   olan   Hz.   Ali   ve diğer   muhacirleri   beklemek   üzere   bir   süre   kalan   ve   24   Eylül   622   Cuma   günü Yesrib'e   hareket   eden   Hz.   Peygamber   cuma   vakti   girince   Ranuna   vadisinde Salim   b.   Avf   kabilesine   misafir   oldu;   buradaki   namazgahta   ilk   cuma   hutbesini okuyup   namazı   kıldırdı.   Daha   sonra   bu   ilk   cuma   namazının   hatırasını   yaşatmak için Mescid’i Cum'a adıyla meşhur olan bir mescid yaptırıldı. Mescid’i    Atike    (Vadi)    adıyla    da    anılan    bu    cami,    Kuba    caddesinde    Mescid’i Kuba'ya    350    m.    uzaklıktadır.    ilk    defa    ömer    b.    Abdülazız'in    Medine    valiliği sırasında    inşa    edilen    Mescid’i    Cum'a,    Osmanlı    padişahlarından    II.    Bayezid tarafından   yeniden   imar   edildi.   Mihrabının   yakınında   Hz.   Peygamber'in   namaz kıldığı    yer    belirgin    hale    getirildi.    Daha    sonra    ufak    çaplı    onarımlar    geçiren Mescid’i Cum'a 1992'de    yıktırılarak    yeniden    inşa    edilmiştir.    (Hicaz    Albümü,    Diyanet    ışleri Başkanlığı) Türk   mimarisini   andıran   yapısıyla   arzı   endam   eden   bu   mescid   Kuba   Mescinin bir km. kuzeyine düşmektedir. Mimarı Mahmut Kirazoğlu’dur. 13.   MESCİD’İ ZÜLHULEYFE (MÎKÂT MESCİDİ)         Hz. Peygamber zamanında Medine’den Mekke’ye giden yolun ilk merhalesi olan   ve   Medine   haremini   sınırlayan   dağlardan   Âir   (Ayr)   yakınlarında   Medine’nin güneybatısındaki   Akīk   vadisinde   bir   derenin   adı   olan   Huleyfe,   Arabistan’da   aynı adı   taşıyan   diğer   yerlerden   ayırt   edilmek   için   Zülhuleyfe   diye   anılmıştır.   Su kaynakları    bakımından    zengin    sayılan,    özellikle    Hz.    Ali’ye    nisbet    edilen    bir kuyudan   dolayı   “Âbâr-ı   Alî”   (Ebyârıalî)   adıyla   zikredilen   Zülhuleyfe,   batısında   yer aldığı   Akīk   vadisinden   ötürü   Akīk   Zülhuleyfesi   olarak   da   bilinir.   Medine’den Zülhuleyfe’ye   Tarîkuşşecere   veya   Tarîkulmuarres   yoluyla   gidilir.   Hz.   Peygamber, Medine’den   çıkarken   Tarîkuşşecere   yolundan   gider,   Medine’ye   ise   bu   yoldan daha    aşağıda    bulunan    ve    şehre    daha    yakın    olan    Tarîkulmuarres    yoluyla dönerdi    (Buhârî,    “Ḥac”,    15).    Resûl-i    Ekrem,    Medine    çevresinden    Mekke’ye gidenlerin   Medine’de   veya   en   geç   Zülhuleyfe’de   ihrama   girmeleri   gerektiğini söylemiştir   (Buhârî,   “Ḥac”,   7,   9-12;   Müslim,   “Ḥac”,   11-12).   Zülhuleyfe,   Mekke’ye en   uzak   mîkāt   yeridir,   dolayısıyla   burada   ihrama   girmek   daha   faziletlidir   (İbn Hacer, III, 453).                   Hz.   Peygamber   hicretten   sonra   dört   defa   Medine’den   Mekke’ye   gitmek üzere    yola    çıktı    ve    bu    sırada    Zülhuleyfe’ye    uğradı.    Zilkade    6    (Mart    628) tarihinde   sahâbîlerle   birlikte   umre   için   Medine’den   hareket   edip   Zülhuleyfe mevkiine   gelince   burada   konakladılar.   Zülhuleyfe’ye   getirttiği   ve   gerdanlık   takıp nişanladığı   kurbanlıklarını   Mekke’ye   sevketti.   Ardından   ihrama   girip   “semüre” adı   verilen   bir   ağacın   altında   namaz   kıldı   (Buhârî,   “Ḥac”,   107).   Kureyşliler’in durumunu    öğrenmek    için    Mekke’ye    gönderdiği    Büsr    b.    Süfyân    el-Huzâî’nin dönüşüne   kadar   Zülhuleyfe’de   kaldı   ve   onun   gelmesi   üzerine   buradan   telbiye getirerek   Mekke’ye   hareket   etti.   Ancak   Mekkeliler’in   engellemesi   yüzünden   bu umre   yapılamadı   ve   yolculuk   Hudeybiye   Antlaşması   ile   sonuçlandı.   Daha   sonra Kâbe’yi   ziyaret   amacıyla   Medine’den   Mekke’ye   giderken   Zülhuleyfe’de   ihrama girilmesi,    satın    alınan    kurbanlıklara    gerdanlık    takılıp    Mekke’ye    sevkedilmesi âdet haline geldi (Buhârî, “Ḥac”, 115).                   Hudeybiye   Antlaşması’nın   ertesi   yılı   umretü’l-kazâ   için   yine   6   Zilkade’de Medine’den    yola    çıkan    Hz.    Peygamber    ve    beraberindekiler    Fürû’    yoluyla Zülhuleyfe’ye    ulaştılar;    burada    ihrama    girdikten    sonra    bir    gece    kaldılar    ve Mekke’ye     doğru     hareket     ettiler.     Resûl-i     Ekrem,     Medine’den     Mekke’ye gidişlerinde    sadece    Mekke’nin    fethi    yolculuğunda    ihrama    girmemiştir.    13 Ramazan   8   (4   Ocak   630)   tarihinde   ordusuyla   Medine’den   ayrıldığında   harekâtın hedefini   gizli   tuttuğu   için   Zülhuleyfe’de   ihrama   girmeden   Mekke’ye   yöneldi.   9 (631)   yılında   emîr-i   hac   tayin   edilen   Hz.   Ebû   Bekir   de   Medine’den   yola   çıkarak Zülhuleyfe’ye    ulaştı.    Burada    ihram    hazırlıkları    yapılırken    nâzil    olan    Tevbe sûresinin   ilgili   âyetlerini   bildirmek   için   Resûl-i   Ekrem   tarafından   gönderilen   Hz. Ali   kafileye   Zülhuleyfe’de   veya   oradan   ayrıldıktan   bir   süre   sonra   katıldı   (Taberî, III, 123).                         Hz.    Peygamber,    25    Zilkade    10    (22    Şubat    632)    tarihinde    Vedâ    haccı maksadıyla     Medine’den     ayrılıp     beraberindekilerle     Zülhuleyfe’ye     vardıktan sonra     çevreden     gelecek     olanların     toplanması     için     beklemeye     başladı. Zülhuleyfe’de   Resûlullah’ın   öğle   namazını   mı   yoksa   ikindi   namazını   mı   kıldırdığı ve   kaç   rek‘at   kıldırdığı   hususu   tartışmalara   yol   açmıştır.   Osmanlı   âlimi   Hızır   Bey, Tuḥfe-i   Sulṭân   Murâd   Ḫan   adlı   Farsça   risâlesinde   (Beyazıt   Devlet   Ktp.,   nr.   5577, vr.   41b-44a)   Resûlullah’ın   Medine’de   öğle   vaktinin   farzını   dört   rek‘at   kıldırıp ardından   Zülhuleyfe’de   ikindinin   farzını   iki   rek‘at   kıldırdığına   dair   rivayetleri   ele almıştır.   Bu   konuda   Enes   b.   Mâlik’ten   gelen,   “Mescid’i   Nebevî’de   öğle   namazını dört,    ikindi    namazını    ise    Zülhuleyfe’de    iki    rek‘at    kıldık”    şeklindeki    rivayet (Buhârî,   “Ḥac”,   24-25,   27)   Enes’in   olayın   şahidi   olması   sebebiyle   tercih   edilmiştir (İbn   Hazm,   s.   252).   Hz.   Peygamber,   daha   önce   iki   umre   yolculuğunda   yaptığı gibi   Vedâ   haccı   sırasında   da   Zülhuleyfe’de   geceledi   ve   yine   semüre   ağacının altında   namaz   kıldı   (Buhârî,   “Ḥac”,   23;   Müslim,   “Ḥac”,   30).   26   Zilkade’de   (23 Şubat)   sabah   namazını   kıldırdıktan   sonra   ihrama   girmek   için   gusül   abdesti   aldı. Öğle   namazını   Zülhuleyfe’de   kıldırıp   telbiye   getirerek   Mekke’ye   doğru   yola   çıktı (Buhârî, “Ḥac”, 20, 29).                   Daha   önce   Mekke’den   Medine’ye   kaçan,   Hudeybiye   Antlaşması   gereği Mekke’ye   iade   edilmesi   gereken   Ebû   Basîr’in,   kendisini   Mekke’ye   götürmekte olan    iki    muhafızın    elinden    Zülhuleyfe’de    yemek    molası    verildiği    esnada kaçması   da   Zülhuleyfe’nin   o   dönemde   Medine   ile   Mekke   arasındaki   konaklama yerlerinden     biri     olduğunu     göstermektedir.     Daha     sonraki     dönemlerde Medine’den   Mekke’ye   gidenler   Zülhuleyfe’de   ihrama   girmeye   devam   ettiler,   Hz. Peygamber’in   bulunduğu   mekânlarda   kalmaya   ve   onun   uygulamalarını   yerine getirmeye   önem   verdiler   (Buhârî,   “Ḥac”,   14,   16).   Ebû   Hüreyre’nin,   hayatının   son dönemlerinde     yabancıların     çoğalıp     görüşebileceği     sahâbîlerin     azalması dolayısıyla    Medine’den    ayrılarak    Zülhuleyfe’deki    evine    çekildiği    rivayetlerine rağmen   (İbn   Sa‘d,   IV,   254)   Zülhuleyfe   sürekli   meskûn   bir   mahal   olmadı.   Yakın çevresinde,   özellikle   de   Akīk   vadisinde   iskân   hareketleri   başladıysa   da   devamlı bir    yerleşimin    görülmediği,    hac    günleri    öncesinde    bir    çarşının    kurulduğu Zülhuleyfe,    tarih    boyunca    mîkāt    yeri    olmasının    yanında    buluşma    ve    geçici konaklama yeri olarak kullanıldı.                   Hz.   Hasan’ın   soyundan   Katâde   b.   İdrîs,   Mekke’ye   hâkim   olduktan   sonra Medine   üzerine   yürüdü   (601/1204).   Hüseyin’in   soyundan   gelen   Medine   Emîri Sâlim    b.    Kāsım    ile    Katâde’nin    birlikleri    Zülhuleyfe’de    karşılaştı    ve    Sâlim, Katâde’yi   Mekke’ye   dönmeye   mecbur   etti   (Abdülmelik   b.   Hüseyin   el-Âsımî,   IV, 225).   Mekke   Emîri   Şerîf   Sa‘d   1107’de   (1695-96)   kardeşi   Muhsin’i   nâib   olarak tayin    etmek    için    Medine’ye    geldiğinde    çadırını    Zülhuleyfe’de    kurdurdu    ve şehrin ileri gelenleriyle burada buluştu (Abdülbâsıt Bedr, II, 376).                   Zülhuleyfe’de   Resûl-i   Ekrem’in   ilk   defa   namaz   kıldırdığı   semüre   ağacının   yeri belirgin   duruma   getirilip   koruma   altına   alındı   (Müsned,   II,   136;   Semhûdî,   III, 422).   Ömer   b.   Abdülazîz,   Medine   valiliği   esnasında   burayı   Mescidü’ş   şecere adıyla   mescide   çevirdi.   Mescid’i   Zülhuleyfe,   Mescidü’l   mîkāt,   Mescidü’l   ihrâm   da denilen   bu   mescidin   daha   aşağısında   Hz.   Peygamber’in   Mekke’den   Medine’ye dönerken    namaz    kıldırdığı    mekân    da    belirlenerek    mescid    haline    getirildi. Mescidü’ş     Şecere’nin     güneydoğusunda     (kıble     yönü)     yer     alan     Mescid’i Zülhuleyfe’ye   göre   daha   küçük   olan   bu   mescid   Mescidü’l   Muarres   adıyla   şöhret kazandı.   Abbâsîler   zamanında   onarım   gören   Mescid’i   Zülhuleyfe   kıble   tarafında küçük   bir   kemeri,   kuzeybatı   köşesinde   bir   minaresi   bulunan,   taş   ve   kerpiçten yapılmış   basit   bir   yapı   idi   (a.g.e.,   III,   423);   çevresinde   su   kaynakları   vardı   ve   sel yatağının   üzerinde   bulunmasından   dolayı   sık   sık   tamir   ediliyordu.   Memlükler ve   Osmanlılar   döneminde   çeşitli   onarımlar   geçiren   bu   mekânı   ziyaret   eden Evliya   Çelebi   Mescid’i   Zülhuleyfe’yi,   Hz.   Ali’ye   nisbet   edilen   suyu   bol   ve   lezzetli bir    kuyunun    yanında    geniş    bir    hurma    bahçesinin    içinde    on    iki    kubbeli, minaresiz,   mahfili   ve   minberi   olmayan,   zemini   kumla   kaplı   kâgir   bir   yapı   olarak niteler     (Seyahatnâme,     IX,     338-339).     Semhûdî’nin     (ö.     911/1506)     Mescid’i Zülhuleyfe’nin    kıble    tarafında    bazı    izleri    bulunduğunu    söylediği    Mescidü’l Muarres   (Vefâʾü’l-vefâʾ,   III,   424-427),   Eyüp   Sabri   Paşa’nın   kaydettiğine   göre zaman   içinde   sellerle   ortadan   kalkmış   ve   arsası   kumlarla   dolmuştur   (Mir’âtü’l- Haremeyn, II, 1107).                   XX.   yüzyılın   ortalarından   itibaren   hacı   sayısının   artması   üzerine   Mescid’i Zülhuleyfe’nin   yenilenmesi   ve   çevresinde   düzenlemelerin   yapılması   gerekliliği ortaya     çıktı.     Melik     Faysal     b.     Abdülazîz     döneminde     birtakım     çalışmalar yapıldıysa   da   asıl   genişletme   ve   yenileme   faaliyetleri   Melik   Fehd   döneminde gerçekleştirildi.    Çevresindeki    yeşil    alan    ve    sosyal    tesislerle    birlikte    90.000 metrekarelik   bir   alanı   kaplayan   ve   6000   metrekarelik   iç   alanında   5000   kişinin aynı    anda    namaz    kılabildiği    Mescid’i    Zülhuleyfe    ihrama    girmek    için    buraya geleceklerin     bütün     ihtiyaçları     karşılanacak     şekilde     düzenlendi.     Bugün Medine’nin   güneybatı   sınırının   ulaştığı,   Medine-Mekke   yolunun   sağ   tarafında kalan      Mescid’i      Zülhuleyfe’nin      Mescid’i      Nebevî’ye      uzaklığı      yaklaşık      11 kilometredir. 14.   AMBARİYE MESCİDİ                             Medine’de    Osmanlı    sultanı    Abdülhamit    Han’ın    yaptırmış    olduğu    bir camidir.   Beyaz   kubbesi,   kesme   taştan   inşa   edilmiş   ölçülü   minaresi   ve   sağlam yapısı ile Osmanlı devletinin Medine hizmetlerine şahitlik ediyor. Amberiye       cami,       Medine       de       tren       istasyonunun       hemen       yanında bulunmaktadır.Abdülhamit    han    tarafından    inşa    ettirilen    bu    eser,    Osmanlı devletinin   peygamber   şehrine   kazandırdığı   onlarca   eserden   bir   tanesidir.   Hicaz demiryolunun    hizmette    bulunduğu    yıllarda,    Medine’de    inen    hac    ve    umre yolcuları bu camide hem namazlarını kılar hem de yorgunluklarını giderirlerdi. Amberiye    cami,    mescidi    nebeviye    birkaç    kilometre    mesafededir.    Osmanlı sultanları   bazı   sebeplerden   dolayı   hac   görevlerini   yerine   getirmezlerdi.   Bundan dolayı   yerlerine   bazı   kimseleri   Hac’a   gönderirlerdi.   Bir   hac   mevsiminde   sultan Abdülhamit   han,   hac   farizasını   yerine   getirmek   üzere   vezirini   görevlendirir. Yıldız    sarayından    vezirini    dualarla    ve    kutlu    toprakların    insanlarına    verilmek üzere   türlü   türlü   hediyelerle   uğurlar.   Ve   vezirinden   bir   istekte   bulunur.   Hac dönüşünde Ravza’i Mutahhara’dan’ bana bir avuç toprak getir’ der. Vezir,   hac   ibadetini   yerine   getirir.   Mekke-i   Mükerreme   de   tavaf   eder.   İslam dünyasından     gelen     Müslümanlarla     tanışır.     Büyüklere     saygılı,     küçüklere sevecen     davranır.     Fakirlere,     Sultan’ın     vermiş     olduğu     emanetleri     dağıtır. Arafat’ta   vakfeye   durur.   Mina’da   şeytan   taşlar.   Mekke’den   Medine’ye   giderken, peygamberimizin    çektiği    sıkıntıları    düşünür.    Baki    Kabristanı’nda    dünyanın geçiciliğini   anlar.   Vezir,   hac   görevini   tamamlar.   yorgun   bir   şekilde,   Arafatta   ilahı affa   uğramış   yüzlerce   hacı   birlikte   İstanbul’a   gelmek   için   trene   biner.   Trende padişahın   ricası   aklına   düşer.   Tren   hareket   etmek   üzeredir.   Mescidi-   nebeviye gidip   toprak   almaya   zaman   kalmamıştır.   Trenden   inerek   istasyonun   yanındaki boş araziden bir avuç toprak alır. İstanbul’a      vardığında      padişah      onu      bir      kardeşi      gibi      karşılar.      Sarılır. Efendimizin(sallallahu   aleyhi   ve   sellem)in   kokusunu   hissetmeye   çalışır.   Ve   sözü, Ravza’i   Mutahhara   toprağına   getirir.   Vezir,   kadife   bir   kesenin   içine   koyduğu toprağı   sultan   Abdülhamit   Han’a   verir.   Abdülhamit   han   itinalı   bir   şekilde   ve hürmet    ile    toprağı    avuçlarının    içine    alır.    Koklar,    bir    daha    koklar…    Döner, Vezir’ine’bu   toprağın   amberi   var.   Lakin   miski   yok’   der.   Vezir   şaşırır.   Ve   doğruyu itiraf   eder.   Bunun   üzerine   padişah,   vezir’in   toprak   aldığı   yere   bir   mescit   inşa edilmesini   talep   eder.   Bir   sonraki   hac   mevsimine   kadar   Medine-i   münevvere tren   istasyonu   karşısına   beyaz   kubbeli   mescit   inşa   edildiğinde   ismi   hazırdır: Amberiyye Mescidi. 15.   MEDİNE TREN İSTASYONU                         2   Mayıs   1900   tarihinde   Sultan   2.Abdülhamit   uzun   yıllar   hayal   ettiği   "Hicaz Demiryolu"    projesini    hayata    geçireceğini    ilan    etti.    İleride    Bağdat    hattı    ile birleşecek   demiryolu   Şam’dan   başlayıp   Medine,   Mekke   ve   Cidde’ye   ardından Yemen    daha    sonra    orta    Arabistan    üzerinden    Basra’ya    ulaşacaktı.    Sultan Abdülhamit’in    proje    ile    ilgili    fikrini    açıklaması    Batı’da    alay    konusu    olurken bütün   İslam   aleminde   sevinç   ve   coşku   ile   karşılandı.   Çünkü   söz   konusu   olan yol    bir    inanç    yoluydu.    Hicaz    Demiryolu    projesi    Sultan    II.    Abdülhamid'in    en büyük   hayali   idi.   Kutsal   topraklara   giden   hacıların,   çöl   yollarında   aylarca   süren yolculuklarının   kolaylaşması   ve   hacıların   daha   güvenli   bir   şekilde   hacca   gidip gelebilmesi amacıyla yapılmıştı. Bu       proje       diğer       demiryollarının       aksine       yalnız       öz       kaynaklar       ile gerçekleştirilecekti.   Aynı   zamanda   İslam   aleminden   gelen   bağışlar   da   kabul edilecekti.   Tahmini   maliyeti   4   milyon   Osmanlı   altın   lirası   olan   projenin   yarıya yakın   miktarı   bağışlardan   karşılanmıştı.   Medine’ye   kadar   olan   bölümü   1900 km.yi    bulacak    olan    Hicaz    Demiryolu    inşaatı    1    Eylül    1900    tarihinde    Şam’da yapılan törenle başladı. Bu    inşaatın    yapımında    çoğunluğu    Osmanlı    tebaasından    43    mühendis    ile birlikte    7500    den    fazla    Osmanlı    askeri    görev    almış,    Medain-i    Salih’den başlayarak   Medine’ye   kadar   olan   bölümde   ise   tamamen   Müslüman   mühendis, teknisyen    ve    işçiler    çalışmıştır.    Hicaz    demiryolu    emperyalist    güçlerin    tüm engelleme   çabalarına   karşın   son   istasyonun   yapımı   ile   birlikte   Medine’ye   kadar tamamlanmış    ve    1    Eylül    1908    tarihinde    işletmeye    açılmıştır.    Haziran    1916 tarihine   kadar   süren   dokuz   yıllık   ömrüne   rağmen   Hicaz   Demiryolu   sağladığı kolay   ulaşım   sayesinde   bölgenin   kültürel   ve   ekonomik   kalkınmasında   önemli rol   oynamıştır.   Ayrıca   bu   proje   birçok   mühendis   ve   teknisyenin   ilk   tecrübe   ve yetişme   yeri   olmuştur.   Burada   bilgi   ve   tecrübe   sahibi   olanlar   daha   sonraları Türkiye Cumhuriyeti demiryollarının yapılmasına büyük katkı sağlamıştır. II.    Abdülhamid    Han,    demiryolu    hattı    mukaddes    belde    Medine’ye    ulaşınca, Rasûlullah’ın     rûhaniyeti     gürültüden     rahatsız     olmasın     diye     raylara     keçe döşenmesini istemiştir.